http://www.hurriyet.com.tr/egitim/universite-adaylari-icin-tukenmislige-karsi-7-onlem-40868438
Tükenmez kalem gibi öğrencilerin de tükenmemesini bekliyoruz. Oysa, sürekli değişen sınav sistemine bir de sınav tarihinin değişmesi eklenince öğrencilerde tükenme son raddesine ulaştı. Ki mevsimsel değişimler sonucu baharın getirmiş olduğu yorgunlukta cabası! Oysa, öğrencilerin birçoğunun enerjisi ve başarı motivasyonu senenin başında ne kadar da tazeydi. Sınava giden son dönemece girdiğimiz bu günlerde ise öğrencilerin hissettiği sınav stresi öğretmenlerin ve anne-babaların yoğun baskıları ve yaşıtlarıyla yapılan sert karşılaştırmalar sonucu sağlıksız bir seviyeye ulaştı. Buna, önceki başarısızla sonuçlanan deneyimleri ve umutsuzluk da eklenince öğrenciler zihinsel, fiziksel ve duygusal olarak bitkin düştü, motivasyonları soldu.
Stres mi tükenmişlik mi?
Reklamlarda gördüğümüz tükenmez pille çalışan tavşan misali öğrencilerin havuca yani hedefe doğru her zaman yılmadan, yorulmadan ilerlemesini bekliyoruz. Hissettikleri sınav stresini gün ve gün arttırarak onları harekete geçmeye yani daha çok çalışmaya zorlayacağımızı düşünüyoruz. Ki çoğu zamanda bu geleneksel taktiklerimiz işimize de yarıyor. Ama siz de son dönemlerde yarattığınız stres arttırıcı taktiklerinizin artık işe yaramadığını hatta o çok da hırslı gördüğünüz bazı öğrencilerinizin motivasyonunu düşürdüğünü görüyorsanız dikkat öğrencileriniz tükenmiş olabilir! Çünkü öğrencinin tükendiği noktada artık stres işe yaramaz!
Stres, kişinin kendini tehdit veya baskı altında algıladığında verdiği fiziksel, zihinsel, duygusal ve davranışsal tepkiler bütünüdür. Oysa, tükenmişlik uzun dönem devam eden ve ağır stres sonucu ortaya çıkan fiziksel, duygusal ve zihinsel tahribattır.
Öğrenci stresliyken hedefi için daha çok çaba sarf eder. Oysa, tükenmişlik hisseden öğrenci bıkkınlık yaşadığı için ders çalışmamaya, hiç çaba sarf etmemeye hatta hedeften kopmaya başlar. Stresliyken duygular çok yüksektir. Tükenmişlikle ise hiçbir şey hissetmiyor gibi duygular düzleşir. Stres, aceleci ve hiperaktif davranışlara neden olurken, tükenmişlik ise çaresizlikle birlikte hareketlerde yavaşlamaya neden olur. Ayrıca, stresliyken öğrencinin daha az enerjisi vardır, tükenmişlikte ise öğrenci daha az motivasyon ve umut hisseder. Stres endişeye, tükenmişlik ise depresyona yol açabilir. Stresin daha çok fiziksel sonuçlarını (kas ağrıları, uyku bozuklukları, yorgunluk, kilo artışı veya kaybı, bayılma hissi, terleme, yerinde duramama) görürüz. Tükenmişlikte ise bıkkınlık, hedefe yönelik ilgisinin azalması, kaygı ve huzursuzluğun artması gibi duygusal sonuçları görürüz. Ayrıca, tükenmişliğin en belirgin özelliklerinden biri tükenmişlik sonucunda öğrencinin, akademik, sosyal ve özel hayat alanlarında engellenme ve bozulma yaşamalarıdır.
Neden her öğrenci tükenmiyor?
Stresi belli derecede her öğrenci yaşamasına rağmen tüm öğrenciler tükenmişlik sendromu yaşamaz. Çünkü öğrencilerde görülen tükenmişliğin tek nedeni sınav değildir. Öğrenciye ait özelliklerde tükenmişliği tetiklemektedir. Özellikle yaşamda yüksek hedefleri ve yüksek idealleri olan, yaşadığı her sorunda kendini suçlamaya ve kendini olumsuz değerlendirmeye eğilimli, yetersizlik duygularına sahip ve kolayca moral bozukluğu yaşayan kişilerde tükenmişlik daha çok görülmektedir. Ayrıca öğrencinin okul, aile ve sosyal yaşam gibi farklı alanlarda birden çok stresli olaya maruz kalması ve stres yaşamaya yatkın bir kişilik yapısına sahip olması da tükenmişlik riskini arttırmaktadır.
Tükenmişliğe karşı önemler
- Sağlıklı beslenin yeterli uyunun. Tükenmişlikle fizyolojik ihtiyaçlarınız arasındaki önemli bir ilişki bulunmaktadır. Buna göre, konular yetişmeyecek diyerek uykunuzdan çaldığınız her gün tükenmişliğe daha da yaklaşıyorsunuz. Ki tükendiğinizde artık kolunuzu bile kaldıracak gücünüz kalmadığı için bıkkınlıktan belki de hiç çalışamayacaksınız. Bu yüzden, bir an evvel yeterli uykuyu önceliklendirin. Ayrıca, özellikle ergenlik döneminde beden imajının önem kazanması nedeniyle öğrencilerin çoğu katı dietler uygulamaya çalışıyor. Sınava az kalan şu son günlerde kilo takıntınızı ve sosyal beğenirlik kaygınızı rafa kaldırın. Mutlaka yeterli ve sağlıklı beslenin.
- Sınırlılıklarınızı bilin: Her şeyi aynı anda ve en iyi şekilde yapma isteği kulağa çok hoş gelse de her zaman mümkün olmayabilir. Örneğin, bugüne kadar hem dans kursuna gidip hem voleybol takımında yer almış hem de yakın arkadaşlarınızla her hafta doğum günü etkinliğinde bulunmuş olabilirsiniz. Ancak, şimdi sizin için neyin daha önemli olduğuna karar vermeniz ve daha fazla zamanınız olana kadar sınırlıklarınızı göz önüne alarak belki de bazı etkinlikleri daha sonraya ertelemeyi göze almanız gerekir.
- Yapılacakları önceliklendirin. Önceliklendirme tükenmişlikten kaçınmanın en iyi yoludur. Çünkü böylece gereksiz görevleri yerine getirmekle zaman kaybetmek yerine sevdiğiniz, size keyif veren etkinliklere hayatınızda yer açabilirsiniz. Sınırlılıklarınıza bağlı olarak önceliklendirdiğiniz görevlere her ne olursa olsun mutlaka sadık kalın.
- Kusurlarınıza karşı hoşgörülü olun. Mükemmel olmak için çaba sarf etmeniz güzel ancak başarıya ulaşmak için her sınavda, raporda veya ödevde mükemmel bir skor elde etmeniz gerekmez. Kendinizi başarısız hissettiğiniz konular için kendinizi suçlu ve utanmış hissetmekle zaman kaybetmeyin, eksikliklerinizi hoşgörü ile kabul edip sınırlılıklarınızı geliştirmek için elinizden geleni yapın. Harekete hemen şimdi geçin.
- Suçluluk hissetmeden keyifli bir mola verin. Tükendiğinizde, isteseniz de verimli çalışamazsınız. Bu yüzden eğer böyle hissediyorsanız mola vermeyi zaman kaybı olarak değil sizi iyileştirici ve motive edici kıymetli bir zaman dilimi olarak görün.
- Teknolojiye ara vermeyi öğrenin. Biliyorum çok zor hatta belki de size bu önerim çok sıkıcı gelebilir. Çünkü belki de okula, yemeğe, derse ve hatta tuvalete bile telefonla gidiyorsunuz. En azından uyumadan en az bir saat önce teknolojiye ara verin. Özellikle de bu süreçte sosyal medyadan olabildiğince uzak durun. Çünkü, sizden daha başarılı, güzel ve popüler olduğunu düşündüğünüz insanların paylaşımlarını ve fotoğraflarını görmek sizin tükenmişliğinizi arttıracaktır.
- Profesyonel destek alın. Çoğu zaman tembelleşme ile tükenmişlik birbirine karıştırılır. Hatta öğretmenler yüksek hedefleri olan başarılı öğrencilere “ aa sen de iyice tembelleştin, maratondan koptun” diyebilir. Öğrencideki akademik başarıdaki düşüş tembelleşme mi yoksa tükenmişlik mi iyi ayrım yapın ve yargılamadan nedenlerine göre çözümler üretin.
Tüm üniversite adaylarına başarılar dilerim.
Doç.Dr.Aslı Bugay Sökmez